In de vijfde editie van het Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (DSM-5®) is de classificatie genderdysforie opgenomen, voor mensen die geboren zijn met de sekse die niet strookt met het gender waarmee zij zich identificeren. Deze classificatie houdt een revisie in ten opzichte van de criteria voor de genderidentiteitsstoornis in de DSM-IV en moet daarmee een betere beschrijving zijn van wat de betrokken kinderen, adolescenten en volwassenen ervaren.
Respect voor de patiënt en toegang tot de zorg
De DSM bepaalt niet alleen hoe we psychische stoornissen definiëren en classificeren, maar heeft ook een impact op de manier waarop mensen zichzelf en elkaar zien. Hoewel classificatie de klinische zorg faciliteert en toegang tot de zorg bepaalt doordat verzekeringscriteria erop gebaseerd worden, kan de terminologie tevens stigmatiserend werken. Een doel van de DSM-5 is stigmatisering te vermijden en klinische zorg toegankelijk te maken voor mensen die zichzelf beschouwen en voelen als iemand met een ander gender dan voor hen is bepaald. Daarom is de classificatienaam genderidentiteitsstoornis vervangen door genderdysforie en zijn er ook andere belangrijke zaken in de criteria verduidelijkt. Belangrijk is dat gender-nonconformiteit op zichzelf geen psychische stoornis is. Het bepalende element van genderdysforie is dat de betrokkene er klinisch significant onder lijdt.
Kenmerken van de stoornis
Voor de diagnose genderdysforie moet de betrokkene duidelijk een ander gender uitdrukken/ervaren dan het gender dat anderen hem of haar zouden toekennen. Dat moet minimaal een half jaar zo zijn. Bij kinderen moet de wens om tot het andere gender te behoren aanwezig zijn en het kind moet dat verwoorden. De aandoening veroorzaakt klinisch significante lijdensdruk, beperkingen in het sociale of beroepsmatige/schoolse functioneren of in het functioneren op andere belangrijke terreinen. Genderdysforie kan zich op verschillende manieren manifesteren, waaronder het sterke verlangen om behandeld te worden als behorend tot het andere gender of om van de eigen lichamelijke geslachtskenmerken af te zijn, dan wel de sterke overtuiging dat de eigen gevoelens en reacties typisch zijn voor het andere gender.
In de DSM-5 is een posttransitie-specificatie toegevoegd voor mensen die fulltime leven als iemand met het gewenste gender (met of zonder wettelijke genderwijziging). Daarmee wordt de toegang tot zorg gehandhaafd voor mensen die ter ondersteuning van hun gendertransitie nog steeds hormoontherapie, chirurgische ingrepen of psychotherapie en counseling nodig hebben.
De genderdysforie beslaat een eigen hoofdstuk in de DSM-5, afzonderlijk van de seksuele dysfuncties en de parafiele stoornissen.
Noodzakelijke wijzigingen
Mensen die een genderdysforie ervaren, hebben behoefte aan een classificatie op basis waarvan hen toegang tot de zorg verleend kan worden, maar die hen niet in sociaal, beroepsmatig of wettelijk opzicht tegenwerkt. Voor wat betreft de toegang tot zorg gaat het sociale en wettelijke transitie naar het gewenste gender. Om de medische behandelingen vergoed te krijgen heeft de betrokkene een classificatie nodig. De werkgroep Sexual and Gender Identity Disorders vreesde dat wanneer de diagnose uit deze psychiatrische classificatie gehaald zou worden – zoals door sommigen is voorgesteld – deze toegang tot de zorg in gevaar zou komen.
Stigmatisering kan deels worden voorkomen door het kiezen van de juiste woorden. Door de vervanging van het woord stoornis door dysforie in de classificatienaam dekt deze niet alleen beter de lading en is hij meer consistent geworden met de bestaande klinisch-seksuologische terminologie, maar is ook de connotatie dat de patiënt ‘gestoord’ is verdwenen.
Om kort te gaan spreekt uit de wijzigingen voor wat betreft genderdysforie in de DSM-5 meer respect voor de betrokkene, door een classificatienaam die gepaster is bij diens symptomen en gedragingen, maar zonder de toegang tot effectieve behandelmogelijkheden voor deze mensen in gevaar te brengen.
De DSM is het handboek voor clinici en onderzoekers bij de classificatie van psychische stoornissen. De American Psychiatric Association (APA) heeft in 2013 de DSM-5 uitgebracht na een revisieproces van 14 jaar. Zie voor meer informatie www.DSM-5.nl.
© 2013 American Psychiatric Association. Nederlandse vertaling: Boom uitgevers Amsterdam. Dit artikel is vrij te gebruiken voor niet-commerciële doeleinden. Voor commercieel gebruik dient u contact op te nemen met Boom uitgevers Amsterdam, info@boompsychologie.nl of (020) 524 45 14.
Dit artikel is vertaald door Hilde Merkus (MediaMerkus B.V.). Met dank aan prof. dr. Michiel W. Hengeveld.
De DSM is het handboek voor clinici en onderzoekers bij de classificatie van psychische stoornissen. De American Psychiatric Association (APA) heeft in 2013 de DSM-5 uitgebracht na een revisieproces van 14 jaar.
