Vastgelopen

Het schrijven over gedragsproblemen van geestelijk gehandicapten is niet nieuw. Dit boek steekt met kop en schouders boven een aantal andere uit. Niet alleen maakt Heijkoop geen onderscheid tussen gedragsproblemen (van diep zwakzinnigen) en psychische problemen (van licht zwakzinnigen) door ze allemaal `vastgelopen mensen` te noemen. Hij kiest het isolement als uitgangspunt. De probleemveroorzaker is niet de enige die alleen komt te staan, ook zijn omgeving wordt daarin meegesleept. De auteur behandelt het inmiddels bekende scala van problemen: zelfverwonding, angst, agressie, onzekerheid, dwanghandelingen, stelen en ruziemaken, vanuit een sympathiek nuchtere begrijpende opstelling. Uit zijn voorbeelden en suggesties voor oplossingen wordt duidelijk hoe schrijnend mensen vast kunnen lopen, vooral als ze niet begaafd genoeg zijn om in woorden te zeggen wat er dwars zit. Werkers in de gezondheidszorg, ouders en belangstellenden vinden in dit boek veel steekhoudende en opvolgbare suggesties voor het doorbreken van neergaande spiralen en isolement.

(wegens de lengte van deze bespreking is er een selectie gemaakt)
Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de specifieke begeleiding van adoptie- en pleegkinderen met een verstandelijke beperking in combinatie met hechtingsproblematiek. Veel ouders krijgen daardoor vroeg of laat het gevoel vast te lopen in de hulpverlening. Vandaar dat het oudernetwerk Overschatten het thema `Vast(ge)lopen` heeft gekozen voor de ontmoetingsdag op 21 september. Daar zal veel aandacht zijn voor de methode-Heijkoop, een andere manier van kijken naar mensen met een verstandelijke beperking en ernstige gedragsproblematiek. De methode lijkt ook geschikt voor deze adoptie- en pleegkinderen.

Methode van Jacques Heijkoop
Toch staan ouders en begeleider van adoptie- of pleegkinderen die hechtingsproblematiek combineren met en ontwikkelingsachterstand of een verstandelijke beperking niet helemaal met lege handen. De methode die de psycholoog Jacques Heijkoop ruim tien jaar geleden ontwikkelde voor de begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking en (ernstige) gedragsproblemen lijkt ook geschikt voor deze groep adoptie- en pleegkinderen. Orthopedagoog Marja Appel, werkzaam bij `s Heerenloo Zorggroep en tijdens de ontmoetingsdag van vorig jaar inleider van een van de workshops, past de methode in haar dagelijkse praktijk toe. Zij denkt dat ouders in de begeleiding thuis baat kunnen hebben bij deze aanpak.``Met behulp van video leer je anders kijken naar het kind - of in mijn geval ook de volwassene``, vertelt ze. ``Kijk je later de opnamen rustig terug, dan kun je zien hoe het kind zich gedraagt, vooral in sociaal-emotioneel opzicht.

Het gaat echter in de methode Heijkoop niet alleen om het kijken naar het kind, vertelt Marja Appel. ``Minstens zo belangrijk is de wisselwerking met de omgeving. Zijn benadering en werkvormen draaien om het persoonlijk ervaren van eigen invloed. Begeleiders worden in staat gesteld de kwaliteit van de dagelijkse omgang en begeleiding te toetsen en te verbeteren, onder meer door zich te verplaatsen in het standpunt en de beleving van het kind. Door het gebruik van video ben je genoodzaakt als ouders of begeleiders ook je eigen gewoonten en handelingen onder ogen te zien.``

Met respect
Ook Ingrid Mispelblom Beyer (moeder van vijf adoptiekinderen) noemt dat een van de grootste voordelen van de methode. Zij maakte ermee kennis door het lezen van Heijkoops boek `Vastgelopen` . Het sprak haar zozeer aan dat ze al lezend meerdere malen hardop zei:``Dit is voor het eerst dat ik een boek lees van een beroepsdeskundige dat zowel goed leesbaar is, als herkenbaar. Ik viel van de ene in de andere verbazing en voelde me vaak bevestigd in mijn eigen denkwijzen en handelen rond de begeleiding van onze kinderen. Wat ik zo goed vind is de wijze waarop Heijkoop de mensen die werken en zorgen voor mensen met een verstandelijke handicap naar zichzelf laat kijken. En niet alleen naar zichzelf, maar ook naar de persoon voor wie en met wie we werken en leven. En dat kijken gebeurt met respect. Als het goed gebeurt, wordt iedereen er beter van. Omdat een ieder zichzelf leert kennen, maar vooral ook de medemens. Men leert begrip krijgen voor de ander en voor zichzelf, en daarnaar te handelen.``

Met nieuwe mogelijkheden om de cliënt met een verstandelijke handicap (met ernstige gedragsproblemen) op weg te helpen een groter gevoel van vertrouwen te krijgen in zichzelf en anderen. Het boek is bedoeld als herkenning, handvat, inleiding of opstap naar een beter begrip van gedragsproblemen bij mensen met een verstandelijke handicap.